De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) heeft aan alle gemeenten een voorbeeld verordening toegestuurd om uitdaagrecht en participatie te regelen. De VNG wil gemeenten hiermee inspireren en een goede basis leggen onder o.a. het uitdaagrecht.

Gemeenten kunnen het uitdaagrecht op twee manieren verankeren. De eerste manier is een beleidsnotitie vaststellen, waarin staat hoe een uitdaging kan worden ingediend, voor welke beleidsterreinen, etc. 

De tweede manier is de huidige inspraakverordening verbreden tot een participatieverordening. De VNG heeft hiervoor voorbeeld teksten gemaakt.

De gemeenten Aalsmeer en Rotterdam hebben heldere informatie op hun website over de toepassing van het Uitdaagrecht: hoe dien je een verzoek in, hoe krijg je nadere informatie en wat is de procedure voor de besluitvorming. Dat is de uitkomst van een vergelijking van gemeenten door de deelnemers tijdens het Leeratelier Participatie en Uitdaagrecht op 3 en op 10 juni. 

Raadsleden, wethouders en ambtenaren van 8 gemeenten gingen in het Leeratelier aan de slag met o.a. de nieuwe participatieverordening, met participatie bij de Omgevingswet en met het Uitdaagrecht.

Een goede communicatie met de samenleving is nodig om bewoners de gelegenheid te geven hun inbreng te leveren. De basis is heldere en toegankelijke informatie op de websites van overheden. De websites van Aalsmeer en Rotterdam geven deze informatie over het Uitdaagrecht en nodigen uit om van dit recht gebruik te maken, aldus de deelnemers.

Het Netwerk Right to Challenge begeleidt dit jaar gemeenten bij de invoering van het uitdaagrecht.  Dit doet het Netwerk in opdracht van VNG en het ministerie van BZK. Het eindresultaat is een praktische aanpak-op-maat voor iedere gemeente voor het uitdaagrecht.  Deze aanpak sluit nauw aan op nieuwe regelgeving rond participatie die in de maak is, zoals de nieuwe participatieverordening. In de afgelopen jaren hebben al 15 gemeenten gebruik gemaakt van de begeleiding om het uitdaagrecht in te voeren. 

Bij de ondersteuning kan o.m. aan de orde komen hoe bewonersinitiatieven gebruik kunnen maken van het uitdaagrecht, de rol van het gemeentebestuur en de wijze van samenwerking en afstemming tussen initiatiefnemers en de ambtelijke organisatie.

Meer informatie voor geïnteresseerde gemeenten: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.

Het Uitdaagrecht kan een rol spelen bij de energietransitie. Energiecoöperaties en andere bewonersinitiatieven krijgen invloed om zo zelf vorm te geven aan deze transitie. Het maatschappelijke draagvlak wordt daarmee vergroot. Voorbeelden waar het Uitdaagrecht al is toegepast: bewoners maken zelf hun plan voor de verduurzaming van hun wijk of dorp. Of zij nemen het energieloket over van de gemeente.

In de notitie "Uitdaagrecht en de energietransitie" staat praktische informatie en ook concrete voorbeelden van energieinitiatieven die al aan de slag zijn dankzij het Uitdaagrecht.

De notitie is de uitkomst van het "Leeratelier Uitdaagrecht en de energietransitie". Gemeenten, provincies, energieinitiatieven en het Rijk namen deel en het atelier werd georganiseerd door het Netwerk Right to Challenge.
(illustratie: Wageningen duurzaam)

Een meer gevarieerd landschap is op korte termijn noodzakelijk. De biodiversiteit moet toenemen. Daarvoor zijn nieuwe burgerinitiatieven en boer-burgerdialogen een belangrijk middel om richting en draagvlak te geven aan een nieuw en geïntegreerd landbouw-, landschaps- en natuurbeleid.
Een gezonde bodem is essentieel.

Dat schrijft een brede coalitie van prominenten en wetenschappers in een pamflet voor het nieuwe kabinet: van Friesland-Campina, BoerenNatuur, Rabobank, Natuurmonumenten, prominenten van de Wageningen Universiteit tot oud bewindslieden als Cees Veerman en Pieter van Geel. 

De aanpak sluit aan op challenges waarbij bewoners, agrariërs en natuurorganisaties zelf invulling geven aan het landelijk gebied. Zoals challenges voor de ontwikkeling van dorpen of de challenge “Natuer mei de Mienskip” uit Friesland. Hierin hebben landbouworganisaties, natuurorganisaties en grondeigenaren gezamenlijk het initiatief om anders vorm te geven aan het provinciale natuurbeleid. Deze pilot loopt tot en met 2021 en dan brengt het Netwerk Right to Challenge een advies uit voor een vervolg.

Eenzelfde manier van werken staan de schrijvers van het pamflet voor. Zelforganisatie in gebieden en met goede boer-burgerdialogen om zo vorm te geven aan een regionale invulling van het platteland, met oog voor een goede bodemkwaliteit. “De boer wordt steeds meer een ondernemer die in het gebied waar hij is gevestigd maatschappelijke kwesties met elkaar verbindt en deze vertaalt in producten en diensten waarvoor hij een marktconforme prijs verdient.” De boer als leverancier van CO2-opslag, een rijk landschap, biodiversiteit, dierenwelzijn, schoon water en schone lucht.

Meer woon-werk mogelijkheden in het dorp. Alle wegen in het dorp worden woonerven. Meer groen rond het dorp en werken aan duurzame energie.

Inwoners van een Zeeuws dorp hebben hun eigen dorpsplan gemaakt: “Sirjansland, een dorp van mogelijkheden in 2040”.
Normaal maakt de gemeente zelf de dorpsvisies, met inspraak van bewoners. In Sirjansland zijn de bewoners zelf aan de slag gegaan dankzij het Uitdaagrecht. “We hebben de concepten van de dorpsvisie steeds huis-aan-huis verspreid en zo input opgehaald voor de dorpsvisie”, aldus bewoner Jacqueline Kok.

De bewoners willen kleinschalige en gevarieerde locaties voor woningbouw, bijvoorbeeld in het oude schoolgebouw. Bij de energietransitie introduceren de bewoners de “zonneladder” voor Sirjansland: eerst daken en gevels volleggen met zonnepanelen en pas daarna kijken naar eventuele zonneparken in het landelijk gebied. De gemeenteraad besluit in de zomer over de toekomstvisie van de bewoners van het dorp.

Sirjansland heeft al eerder gebruik gemaakt van het Uitdaagrecht om de openbare ruimte in het dorp te verbeteren. (foto: PZC)

De NOS heeft een grote reportage gemaakt over het Uitdaagrecht, i.s.m. het landelijk Netwerk Right to Challenge. Nieuwslezer Winfried Baijens van de NOS benaderde het Netwerk om deze achtergrondreportage te maken. Samen met initiatieven uit ons Netwerk zijn we aan de slag gegaan en in de film van meer dan tien minuten komen diverse challenges aan bod. De NOS reportage is hier te zien. 

“Door het Uitdaagrecht krijgt een gemeentebestuur de mogelijkheid om burgers hun zin te geven als ze zeggen iets beter te kunnen dan de overheid. Ze menen het plantsoen beter te kunnen onderhouden. Ze kunnen het sportveld beter beheren. ‘Oké,’ kan het gemeentebestuur zeggen, ‘Laat maar zien. We geven je de financiële middelen.”

Dit schrijft Jan Terlouw in het essay “Overheid, vertrouw de burger!”. Hierin gaat de schrijver en oud politicus uitgebreid in op het Uitdaagrecht.

“Het referendum geeft de burger de mogelijkheid om te zeggen ‘ik weet het beter’, het Uitdaagrecht geeft de mogelijkheid om te zeggen ‘ik kan het beter’. Als burgers een bepaalde taak die de gemeenschap betreft beter kunnen uitvoeren dan de overheid, vertrouw hem ze dan toe. Burgers dagen de overheid uit: wij kunnen dit beter en efficiënter. Je zou het ook een vertrouwensrecht kunnen noemen, waarmee de overheid zegt: ‘ofschoon het onze taak is, vertrouwen we het u, als burger, toe”. Lees verder.

Het Uitdaagrecht is een kansrijk participatie instrument voor agrariërs, bewoners en natuurorganisaties. Zo kunnen zij zelf vorm geven aan nieuwe ontwikkelingen voor natuur, maar ook bij de transitie van de landbouw.

Dit blijkt uit een inventarisatie met deelnemers van LTO (Land- en Tuinbouworganisatie Nederland),  gemeente Duiven, de Noardlike Fryske Wâlden, Plaatselijk Belang Vilsteren, gemeente Westervoort, provincie Friesland, waterschap Fryslân, en de gemeente Tytsjerksteradiel.*

Kansen met het Uitdaagrecht zien de deelnemers in het beheer van watergangen door agrariërs, maar ook het onderhoud van singels is een mogelijkheid. Daarnaast zijn er bewonersinitiatieven kansrijk die zelf invulling geven aan de toekomst van hun dorp: wat willen wij voor een dorp zijn over pakweg 20 jaar?  En hoe vullen wij onze ambitie dan vervolgens zelf in? 

Ook in de veenweidegebieden (Friesland, Noord- en Zuid-Holland, Utrecht) kan het Uitdaagrecht kansen bieden aan agrariërs en bewoners om zelf invulling te geven aan natuur en landschap in combinatie met vormen van landbouw. Zo kunnen agrariërs via het Uitdaagrecht zelf met de gebiedsuitwerkingen voor behoud van het veen aan de slag. Voorwaarde is wel een helder proces voor het aanvragen en beoordelen van een verzoek voor het Uitdaagrecht.  Zoals de agrariërs zeggen: 

"Overheid, maak van het Uitdaagrecht een praktisch en heel toegankelijk instrument. Het moet voor ons makkelijk zijn om na te gaan of wij hiermee aan de slag kunnen. Want wij willen best zelf vorm geven aan het landschap, maar moeten tegelijkertijd ook een bedrijf runnen". 

* De organisatie  was in handen van de Vereniging Noardlike Fryske Wâlden en het landelijk Netwerk Right to Challenge, i.o.v. het ministerie van BZK en de VNG. 

Bereidt het Uitdaagrecht uit van 'publieke taken’ naar ‘publieke doelstellingen’: burgers moeten ook kunnen uitdagen als een gemeente taken laat liggen. Dat schrijft filosoof en voormalig “Denker  des Vaderlands” Daan Roovers in een essay.

“Met name als er publieke belangen op het spel staan, zoals CO2-reductie of toegang tot de arbeidsmarkt, zouden gemeenten burgers moeten uitdagen om taken die de gemeente níet uitvoert, vervreemd heeft of te lang laat liggen te challengen. Burgers zouden dan, zowel financieel als beleidsmatig, geholpen kunnen worden in het heroveren van de zeggenschap en de uitvoering van deze functies.”

Als het lokale (en landelijke) bestuur openstaat voor verbreding van de agenda van het uitdaagrecht en andere burgerinitiatieven, dan worden wij in de toekomst weer actieve burgers in de stad(staat) in de oorspronkelijke zin, meent Roovers

Het essay heeft Daan Roovers gemaakt op verzoek van Democratie in Actie. Lees verder.

“Wij willen het noordelijk deel van het Balklandpark omvormen naar een waar biodiversum. Met nadruk op natuur, rust, bewustzijn en educatie. We geven
invullling aan biodiversiteit met o.a. een voedselbos, tiny forest, vogelparadijs, insectenvilla’s en houtwallen.”
Lian Fopma is initiatiefnemer van de challenge om het Balklandpark in Harlingen anders in te richten. Zij benaderde het Netwerk Right to Challenge om ondersteuning. Vervolgens heeft zij haar challenge ingediend bij de gemeente en steun gekregen van meer dan 250 inwoners.
Wethouder Paul Schouten: “De volgende stap was dat de werkgroep een plan van aanpak moest indienen. We hebben dit plan in het college besproken en we zijn hier blij mee, waardoor we er ook van harte mee instemmen.“
Met deze challenge zijn de bewoners aan zet: de bewonerswerkgroep maakt het ontwerp voor de nieuwe inrichting en organiseert de participatie. Daarvoor heeft de bewonerswerkgroep zelf een aantal deskundigen gezocht en bereid gevonden om met hen samen te werken.

In Friesland is een unieke challenge gaande waar heel Nederland van kan leren en dat is “Natuer mei de Mienskip” (NmdM), aldus Frank Speel, landelijk programmamanager Democratie in Actie waarin o.a. de VNG en het ministerie van BZK samen werken.

NmdM is volgens Speel uniek om drie redenen. “Van het begin af aan is er ambitie en durf om het provinciale natuurbeleid anders te gaan aanpakken. Dat gebeurt nu van onderop en dat lukt goed. Uniek is ook dat 11 overheden en maatschappelijke organisaties hierbij samen werken en de ambitie hebben om dit voor lange tijd te blijven doen. In de derde plaats is de omvang van deze challenge heel groot. Het gaat immers om het provinciale natuurbeleid. Daarmee is NmdM een challenge van de buiten-categorie en zo’n traject is uniek voor het hele land.”

Werken aan Friese natuur
Door het Netwerk Right to Challenge is een ‘nulmeting’ uitgevoerd van Natuer mie de Mienskip. De start van de challenge in 2018 en 2019 is beschreven in de nota “Werken aan Friese natuur: een uitdaging”. Ook staat erin opgenomen wat nog verbeterd kan worden. Het Netwerk Right to Challenge gaat de Friese partijen begeleiden bij de uitvoering in 2020 en in 2021 en zal een advies uitbrengen over de kansen van deze vernieuwende aanpak in de daaropvolgende jaren. Deze begeleiding wordt mogelijk gemaakt dankzij “Democratie in Actie”.

Frank Speel zal de ontwikkelingen in de komende tijd met veel interesse volgen. Want deze challenge vraagt veel van overheden en maatschappelijke organisaties om zo innovatief samen te werken aan natuur- en landbouwbeleid.

De corona crisis vraagt veel van gemeenten, provincies en waterschappen. 

Kan het Uitdaagrecht dienen als bezuinigingsmaatregel, is een vraag die nu regelmatig wordt gesteld.  Want bewonersinitiatieven kunnen het werk van de overheid “toch goedkoper uitvoeren”?

Ons antwoord daarop is:

1. de vastgestelde begroting van het overheidsorgaan is de basis voor toepassing van het Uitdaagrecht. In de begroting staan de taken en de benodigde gelden opgenomen die de gemeente, het waterschap of de provincie willen uitgeven. Daarop kunnen challenges worden ingediend.
   
   
2. (bewoners-) Initiatieven challengen de overheid als zij denken een taak ‘beter’,  ‘anders’, ‘met meer maatschappelijk draagvlak’, ‘goedkoper’, etc. te kunnen uitvoeren. In principe nemen zij de taak dan over met het beschikbare budget.
   
   
3. uit de praktijk leren wij dat challenges maatschappelijke meerwaarde toevoegen, bijvoorbeeld door: 

Een sterke betrokkenheid en draagvlak bij omwonenden en gebruikers bij een challenge: Zij willen er iets moois van maken, aansluitend op hun behoeften en steken energie in hun directe leefomgeving en in hun idee 

Een hogere kwaliteit in de uitvoering 

Méér werk uit te voeren, voor hetzelfde budget.

Deze maatschappelijke meerwaarde komt er dus extra bij, is meestal niet makkelijk in geld uit te drukken, maar heeft wel degelijk een positieve invloed op de woon- en leefomgeving van mensen. Kijk bijvoorbeeld eens naar het Seringenpark in Aalsmeer, waar dankzij bevlogen omwonenden het park meer kwaliteit krijgt voor hetzelfde geld.

In Nederland komen steeds meer parken in beheer bij bewonersinitiatieven. Daaronder zijn hele unieke exemplaren. Zoals het Seringenpark in Aalsmeer, het enige park in Nederland met ca. 125 soorten seringen. Na bijna 70 jaar laat het onderhoud van dit park te wensen over. De bewonerswerkgroep Seringenpark neemt daarom het onderhoud van de gemeente over in 2020 en in 2021, via Right to Challenge. “We willen graag de kwaliteit van het park verbeteren”, vertelt voorzitter Greet Vaneman. Het Netwerk Right to Challenge ondersteunt de werkgroep en de gemeente Aalsmeer hierbij. (Lees verder op www.righttochallenge.nl/voorbeelden)

In Delft-Zuid wordt een kaal park met grote grasvelden omgetoverd tot een buurtontmoetingsplaats, waarbij ook het onderwijs wordt betrokken. Docent Hans Stakelbeek van het Grotius college: “Wij zijn een praktijkschool. Het is voor onze leerlingen heel goed om te oefenen met werken en om dit samen te doen met bewoners. We gaan de grasvelden in het park omtoveren tot een ontmoetingstuin met de buurt. Onze leerlingen gaan de aanleg doen en de school gaat de tuinen ook onderhouden.“

De initiatiefnemers willen met deze challenge het park aantrekkelijker maken voor de buurt, bijvoorbeeld door het planten van fruitbomen en -struiken. Er wordt zelfs gedacht aan een “kerstbomenparkeerplaats”. 

Net als in Delft wordt ook in Den Haag een combinatie gemaakt tussen welzijn en onderhoud openbare ruimte. Het Wijkberaad Bezuidenhout neemt het groenonderhoud van het Koningin Sophiepark en van het Spaarwaterveld over. Het gaat hierbij onder meer om het onderhoud van de grasvelden en het snoeien van de heesters. De gemeente blijft alleen het snoeien van de bomen doen. Op het Spaarwaterveld staat ook de “Bezuidenhut”, een ontmoetingsplaats voor bewoners met onder meer de speelgoeduitleen voor kinderen. Onderhoud van het groen door bewoners en welzijnsactiviteiten gaan zo hand in hand. Of zoals ze het in Den Haag zeggen: “We vergroten de zeggenschap en betrokkenheid van bewoners en ondernemers bij leefbaarheid en veiligheid. En door Right to Challenge kunnen we het groenonderhoud innoveren en nieuwe initiatieven ontwikkelen.”